Được mô tả là “ông tổ của những tòa nhà chọc trời”, nhà máy dệt lanh Shrewsbury là tòa nhà đầu tiên trên thế giới sử dụng khung sắt, sau này phát triển thành cấu trúc khung thép được sử dụng trong các tòa nhà hiện đại ngày nay.
Vào cuối những năm 1700, Shrewsbury, một thị trấn miền Tây nước Anh, đã có lịch sử lâu đời về thương mại, ngành công nghiệp len và hàng dệt may. Trong số những người kiếm được nhiều tiền nhất nơi này có hai anh em tên là Thomas và Benjamin Benyon. Tuy nhiên, đến cuối thế kỷ 18, lĩnh vực này bắt đầu suy giảm và thị trường bắt đầu thu hẹp lại. Vì vậy, hai anh em quyết định đa dạng hóa sang ngành công nghiệp vải lanh đang bùng nổ.
Năm 1793, anh em nhà Benyon thành lập quan hệ đối tác với John Marshall ở Leeds, người đi tiên phong trong việc cơ giới hóa kéo sợi lanh — quá trình lấy hạt lanh thô và kéo sợi thành sợi. Họ đã đầu tư vào một số nhà máy ở Leeds, nhưng một trong số các nhà máy đã xảy ra hỏa hoạn thảm khốc, đây là vấn đề phổ biến ở các nhà máy vào thời điểm đó do có các sợi trong không khí khiến dễ gây cháy. Ngoài ra, hầu hết các tòa nhà vào thời điểm đó đều sử dụng sàn gỗ và khung gỗ để xây dựng. Một khi đám cháy bùng phát sẽ rất khó để dập tắt nó.
Trong lúc đó, hai anh em nhà Benyon đã tìm thấy một địa điểm lý tưởng ở Ditherington để xây dựng một nhà máy. Nó nằm ngay bên cạnh kênh đào Shrewsbury, điều này sẽ giúp việc vận chuyển than để cung cấp năng lượng cho động cơ hơi nước của nhà máy trở nên dễ dàng hơn. Con kênh cũng sẽ giúp việc xuất khẩu sản phẩm từ nhà máy sang các thị trường trên khắp Vương quốc Anh và thế giới trở nên thuận tiện. Nhưng điều quan trọng hơn cả là họ cần tìm ra cách ngăn chặn đám cháy có thể đe dọa đến nhà máy.
Năm 1796, anh em nhà Benyon thuê kiến trúc sư Charles Bage và giao nhiệm vụ cho ông thiết kế một nhà máy an toàn hết mức có thể. Bage vốn là một nhà buôn rượu nhưng lại rất rành về kỹ thuật. Ông ấy đặc biệt quan tâm đến việc ứng dụng sắt trong xây dựng và Bage coi đây là cơ hội để ứng dụng điều này.
 |
 |
Bage đã thiết kế một tòa nhà năm tầng có khung bên trong được làm hoàn toàn từ gang. Khung được tạo thành từ ba hàng cột gang và các dầm gang kéo dài giữa chúng. Các vòm gạch được xây giữa các dầm để đỡ sàn và các thanh giằng bằng sắt rèn ngăn các vòm này bung ra. Sự kết hợp này đã tạo nên một cấu trúc chắc chắn và có khả năng chống cháy đặc biệt ưu việt hơn so với dùng vật liệu bằng gỗ.
Và thực tế đã chứng minh rằng Bage hoàn toàn đúng. Nhà máy lanh đóng cửa vào năm 1897, vừa tròn một trăm năm sau khi đi vào hoạt động. Tòa nhà sau đó được chuyển đổi thành nhà máy sản xuất mạch nha cho ngành công nghiệp sản xuất bia.
Tuy nhiên, qua thời gian, tòa nhà này cũng dần xuống cấp. Vào năm 2005, địa điểm này đã được hội Di sản Anh mua lại và thuộc quyền sở hữu của hội Lịch sử Anh vào năm 2015. Sau một thời gian tu sửa, tòa nhà có kết cấu sắt đầu tiên của thế giới được mở cửa trở lại cho du khách tham quan vào năm 2022. Nơi đây còn được sử dụng làm không gian triển lãm, nhà hàng và quán cà phê.
Đỗ An (Theo AP)
